Litwini

W naszej grupie są też młodzi Litwini, albo osoby w których płynie krew litewska. Zdaliśmy sobie sprawę, że nic nie wiemy o naszych kolegach. A przecież Litwini są mieszkańcami Sejn od początku istnienia miasta. Nasza Aneta, która uczy nas pieśni litewskich, bo w jej Rodzinie się śpiewa , uczy nas też wymowy, tłumaczy nam  pieśni. Czujemy się wtedy bezpiecznie. I troszkę już wiemy o naszych sąsiadach.

Oto, co nam opowiedziała nasza Aneta Staśkiel:

Sejny i okolice zamieszkuje również mniejszość litewska. Posługuje się ona językiem litewskim, lecz niektóre wyrazy są trochę spolszczone. W gminie Puńsk Litwini stanowią ok. 80% ludności. W całym województwie podlaskim Litwini mają swoich przedstawicieli we władzach.

W tradycyjnych domach litewskich dużo się śpiewa. Ich tradycją jest śpiewanie pieśni na głosy, przy dźwięku kanklesu czy harmonii, przy których kiedyś się tańczyło. Ludowy strój, który dawniej zakładały na tych terenach kobiety składał się z kraciastej lub pasiastej, długiej do ziemi spódnicy w kolorach „ziemi” – dominowały ciemna zieleń, niebieski przychodzący w granat, ciemno bordowy, ziemisty brąz oraz przede wszystkim czerń. Zakładano koszule najczęściej były uszyte z lnu, na nie zakładano kamizelki w podobnych kolorach, co spódnica. Fartuszek był wyhaftowany najczęściej w pasy o różnorodnych kolorach. Krajka służyła do przepasania do przepasania się wokół talii. Ważne było również nakrycie głowy – młodsze dziewczynki zakładały czepki wykonane na szydełku, a kobiety coś w stylu korony, z tyłu której zwisały długie tasiemki. Długie włosy zaplatano w warkocze. Mężczyźni zaś zakładali lniane spodnie, koszule, a na nie kamizelki oraz przepasywali się krajką.

Dużo potraw litewskich wykonuje się z ziemniaków, np. kiszka ziemniaczana, babka ziemniaczana, pyzy lub kartacze. Mięso, takie ja kindziuk także chyba najlepiej wychodzi litewskim gospodyniom.

Obecnie na naszym terenie wydaje się wiele czasopism w języku litewskim. Jednym z nich jest „Aušra”. Opisuje się tam różne wydarzenia ważne dla żyjących tu Litwinów. Dzieci, które urodziły się w litewskiej rodzinie mają możliwość uczenia się w szkołach, w których większość przedmiotów jest wykładana w ich języku ojczystym. W Sejnach utworzono taką szkołę, a nosi ona nazwę „ŽIBURYS”. Ma ona dwa poziomy – podstawowy oraz gimnazjum.

Wszyscy tu się dobrze znają. Nie ma teraz zwad między Polakami i Litwinami. Wszyscy żyjemy w zgodzie i nikomu to nie przeszkadza, że jego kolega wywodzi się z innej rodziny, czy rozmawia w innym języku ze swoimi rodzicami. Cieszę się, że nie odczuwam różnicy pomiędzy Polakami i Litwinami.

Aneta Staskiel

Oto, co nam się udało dowiedzieć o Litwinach, od naszych starszych kolegów z poprzedniej grupy „Kronik sejneńskich”:

Litwini od zawsze byli mieszkańcami Sejn i Sejneńszczyzny. W drugiej połowie XIXw. i na początku XX w. Sejny były ważnym ośrodkiem litewskiego życia kulturalnego i oświatowego.
Mieściło się tutaj gimnazjum litewskie, a jego kierownikami byli Jonas Totoraitis i dr. Matiejus Gustaitis.
W Sejnach mieściła sie również drukarnia prowadzona przez dominikanów. Wtedy wydano pierwsze publikacje w języku litewskimw tym rejonie. W roku 1906 została założona drukarnia „Saltinis”. Wydawano tam gazetę „Saltinis” i jej dodatki: „Artojas”, „Saltinialis”, „Vadovas”. „Saltinis” był jednym z najpopularniejszych tygodników na Litwie.
Najważniejszą postacia dla Litwinów żyjących na Suwalszczyźnie był Antanas Baranauskas.
Litewski damski strój składa się ze spódnicy (może być kwiecista, kolory stonowane, przeważają : ciemna zieleń, granat, brąz,bordo, czerń), fartucha w poprzeczne pasy, ze wzorem (pasy w kolorze kontrastowym), koszuli (biała, wyszywana, haft wypukły, ornament roślinny, szyte z lnu), kamizelki (z materiału tkanego, kaszmir albo welur), nakrycia głowy (tkany pas ze srebnymi i żółtymi nitkami lub korony wykonane z krajek) i krajka. Strój męski składa się z lnianych spodni, biała koszula z kołnierzykiem i mankietami, do tego kamizelka lub marynarka w jednakowych kolorach, krajka.
Kankles to litewski ludowy instrument strunowy szarpany. Jest to płaska, drewniana skrzy6nka przypominająca kształtem cytrę. W środku płyty rezonansowej znajduje się okrągły otwór.
Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej zamieszkuje obecnie gminy: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny. W gminie Punsk Litwini stanowia ponad 80% ludności. Mniejszość litewska jest jedyna mniejszościąw Polsce, która wykłada w swoich szkołach prawie wszystkie przedmioty w języku ojczystym. W Sejnach powołano szkołę litewską „Żyburis”.
W roku 1960  p oraz pierwszy a po wojennej Polsce ukazało się pismo w jezyku litewskim pod nazwą „Ausra”. Są również do niego dodatki np. dla dzieci „Ausrele”.
Obecnie w Polsce działa kilka litewskich organizacji pozarządowych o charakterze narodowym. Najstarsza z nich, 1989r. z Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego została przekształcona na Stowarzyszenie Litwinów w Polsce. Jest jeszcze Wspólnota Litwinów w Polsce, Stowarzyszenie św. Kazimierza i Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej w Polsce.

A oto co sami Litwini piszą o sobie:

W 2002 r. przeprowadzono Narodowy Spis Ludności, który wykazał, że w Polsce mieszaka ok. 6 tyś. obywateli polskich narodowości litewskiej (woj. Podlaskie 5,8 tyś.). Przeprowadzony spis ludności wywołał spore kontrowersije wśród mnejszości narodowych, które uważają, iż nieodzwierciedlił on w pełni struktury narodowej państwa, tym bardziej, że wskazano dużo nieprawidłowości w trakcie trwania spisu, a także aż 2,03 proc. obywateli nie chciało zadeklarować swj przynależności narodowej. Dlatego, także w odczuciu społeczności litewskiej, w 2002 r. przeprowadzony spis nie odzwierciedla w pełni liczby Litwinów mieszkających w Posce. Narodowość nie jest także rejestrowana w dokumentach tożsamości obywateli.
Działające w Polsce stowarzyszenia litewskie podkreślają, że w/g ich rozeznania w Polsce mieszka od 20 do 25 tysięcy obywateli narodowości litewskiej.
Około 10-12 tysięcy Litwinów mieszka na terenie woj. Podlaskiego. Na Suwalszczyźnie Litwini mieszkają od początku kolonizacji tych ziem, czyli od zmierzchu epoki Jaćwingów. Jest to bardzo ważne, bowiem to, że Litwini mieszkają tutaj „na swoim” oznacza, iż przynajmniej moralnie mają prawo mieć wpływ na losy tego regionu, ochrony dziedzictwa kulturowego. Autochtoniczna ludność litewska w sposób zwarty mieszka na terenie gminy Puńsk, gdzie stanowi około 80 proc. ogółu mieszkańców, na terenie gminy Sejny, gdzie stanowi około 40 proc. mieszkańców , w mieście Sejny, w gminie Szypliszki oraz w Suwałkach.
Jeszcze w nieodległej przeszłości litewski areał językowy na Suwalszczyźnie był znacznie większy. Jego ślady pozostały w nazwiskach osób, które dziś zaliczają siebie do narodowości polskiej oraz w nazwach miejscowości, rzek, jezior, lasów, bagien, wzgórz itp.
Na przykład w pobliżu wsi Giby, w miejscowości Pomorze znajduje się wzgórze, które miejscowa ludność zwie „pilikalnie”, nie rozumiejąc już etymologii tego słowa. Jeszcze w latach pięćdziesiątych bieżącego stulecia, czyli przed czterdziestu laty, język litewski rozbrzmiewał w okolicach Berżnik, w Dworczysku, w okolicach Wiżajn. Jeśli uznamy, że nazwy wsi „Użmauda”, „Budwiecie” oraz jeziora „Mazguć” są pochodzenia litewskiego, to możemy przyjąć, że litewski areał językowy w niezbyt odległej przeszłości był czterokrotnie większy niż obecnie.
Poza Suwalszczyzną większe skupiska Litwinów zamieszkują Warszawę, Wrocław, Szczecin, Słupsk, Gdańsk. Litwini trafili do tych miast różnymi drogami i badań na ten temat nie prowadzono. Jest to następstwo ruchów migracyjnych zarówno wewnątrz kraju, jak i repatriacji ludności z niegdyś byłych obszarów Polski wschodniej, z Wileńszczyzny.

Organizacje litewskie

Po II Wojnie Światowej pierwszą organizacją litewską w Polsce było Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (LTSK) powstałe na zjeździe założycielskim w Puńsku w dniach 30-31 marca 1957 r. Inicjatorami powstania Stowarzyszenia oraz organizatorami zjazdu założycielskiego byli zarówno Litwini mieszkający na Suwalszczyźnie, jak też w innych ośrodkach w Polsce. Do założycieli organizacji należy zaliczyć: Józefa Maksimowicza – pierwszego prezesa Zarządu Głównego LTSK, Józefa Vainę, Jana Stoskielunasa, Antoniego Czaplińskiego. Litwinów mieszkających w Warszawie reprezentował wówczas dr Bronisław Mickiewicz.
Wspomniane wyżej osoby weszły w skład pierwszego Zarządu Głównego nowo utworzonego Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, jednak wkrótce, pod naciskiem ówczesnych władz politycznych i administracyjnych, musiały one wycofać się z aktywnego życia organizacyjnego. Zarząd Główny LTSK został przeniesiony z Puńska do Sejn, „bliżej” ówczesnych władz powiatowych.

Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne koncentrowało swoją działalność głównie wokół amatorskiego ruchu artystycznego, rozwoju oświaty w języku litewskim i upowszechniania czytelnictwa litewskiego (o szczegółach będzie mowa w innych artykułach). Tu jedynie warto odnotować, że w latach 1957-1967 działalność amatorska była najbardziej ożywiona. We wsiach litewskich (regionu Puńsk-Sejny), mimo braku jakiejkolwiek bazy materialnej, działało kilkanaście zespołów teatralnych, śpiewaczych i tanecznych.

Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w początkowym okresie swego istnienia prowadziło własne kluby i czytelnie. Utworzyły się też oddziały LTSK w Warszawie, we Wrocławiu, w Słupsku i w Szczecinie. Poza działalnością kulturalno-oświatową Towarzystwo innego rodzaju aktywności nie przejawiało. W szczególności nie stało się reprezentantem interesów politycznych społeczności litewskiej w Polsce. Nie było po temu ani prawnych, ani politycznych warunków. Towarzystwo działało na podstawie Prawa o Stowarzyszeniach, zaś organizacyjnie i finansowo było podporządkowane Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Z tego względu decyzje polityczne i organizacyjne zapadały w gremiach partyjnych. Środki finansowe na działalność Towarzystwa również były asygnowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Nie były one zbyt duże, ale wystarczały na działalność zgodną z wcześniej zatwierdzonym przez „władze” statutem.

Taki stan organizacyjny społeczności litewskiej trwał do roku 1989, gdy rozpoczęły się głębokie przemiany ustrojowe w kraju a kuratelę nad stowarzyszeniami narodowościowymi w Polsce od MSW przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki. Wkrótce też odbył się kolejny zjazd delegatów LTSK, na którym został zmieniony statut i nazwa Towarzystwa. Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne przekształciło się w Stowarzyszenie Litwinów w Polsce.
Podstawową jednostką organizacyjną Stowarzyszenia jest oddział. Poza siecią oddziałów na terenie Suwalszczyzny, gdzie Litwini mieszkają w sposób zwarty, jednostki Stowarzyszenia istnieją jeszcze w Warszawie, Szczecinie, Gdańsku, Suwałkach i Puńsku.

Niestety, skurczyła się bardzo baza lokalowa Stowarzyszenia. Ostały się jedynie pomieszczenia klubowe w Sejnach, Suwałkach i Warszawie. Utrzymywane one są ze środków pozyskiwanych przez zarządy oddziałów. Środki finansowe przekazywane corocznie przez MSWiA przez długi okres były przeznaczane jedynie na działalność wydawniczą, o której będzie mowa w odrębnym artykule, oraz na zorganizowanie kilku najważniejszych imprez kulturalnych, jak na przykład doroczny zlot amatorskich zespołów artystycznych w Burbiszkach. W chwili obecnej, po wielu postulatach organizacji mniejszości narodowych ta sytuacja zaczyna się zmieniać. MSWiA zaczęło (choć dalece niewystarczająco) finansować także działalność podmiotową (min. opłacanie części obsługi księgowo-finansowej organizacji, wsparcie inwestycji w dziedzinie oświaty).
Stowarzyszenie działa na zasadach zupełnie społecznych. Na podobne ograniczenia finansowe napotykają również organizacje innych mniejszości narodowych w Polsce.

Nowe warunki polityczne, jakie zaistniały w Polsce po roku 1989 umożliwiły powstanie innych organizacji litewskich.

W grudniu 1992 r. ukonstytuowała się Wspólnota Litwinów w Polsce. Zgodnie ze statutem tej organizacji jej członkiem jest każdy obywatel Polski, który uważa się za Litwina. Wspólnota nie wymaga wstępowania w jej szeregi. Członkowie innych organizacji litewskich (w tym ośrodki kultury i oświaty) automatycznie są uważane za część składową Wspólnoty Litwinów w Polsce.
Statutowe zadania Wspólnoty są bardzo podobne do tych, które stawiają sobie inne organizacje litewskie w Polsce. W odróżnieniu od innych, Wspólnota stawia sobie za cel reprezentowanie interesów kulturalnych, społecznych, gospodarczych i politycznych mieszkających w Polsce Litwinów przed organami władzy centralnej i administracji samorządowej. Wspólnota Litwinów w Polsce skonfederowana jest ze Światową Wspólnotą Litwinów (Pasaulio lietuviu bendruomene).
Dn. 13 grudnia 1993 r. odrodziło się Litewskie Towarzystwo im. św. Kazimierza. Organizacja o tej samej nazwie istniała na ziemiach II Rzeczypospolitej zamieszkałych przez ludność narodowości litewskiej. Działalność Towarzystwa szczególnie koncentruje się Sejnach. Członkowie tej organizacji mają duże zasługi przy budowie  „Domu Litewskiego” w Sejnach, tworzeniu Fundacji im. bpa Antanasa Baranauskasa w Sejnach, podtrzymywaniu działalności chóru kościelnego w Sejnach.

W 1994 r. powstał Związek Młodzieży Litewskiej w Polsce. Organizacja w swoich szeregach skupia młodzież i studentów. Sztandarowymi przedsięwzięciami ZMLP są organizowane festiwale litewskiej piosenki estradowej, dziecięce festiwale tańca, dyskusje panelowe o najważniejszych problemach młodzieży, spotkania ze studentami oraz  organizowane koncerty gwiazd estrady Litewskiej.

W 1997 r. postało Stowarzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej w Polsce. Podstawowym zadaniem Stowarzyszenia jest popularyzowanie litewskiej kultury etnicznej, odtwarzanie i uwiecznianie dziedzictwa kulturowego regionu. Stowarzyszenie prowadzi oraz wspomaga działalność kilku litewskich zespołów etnograficznych, których osiągnięcia są dostrzegane nie tylko w Polsce lecz i za granicą.

Od 1999 r. działa Związek Litewskich Nauczycieli w Polsce. To jedna z najmłodszych organizacji litewskich w Polsce. Jak sama nawa wskazuje Związek szczególną uwagę poświęca sprawom oświaty litewskiej w Polsce. Brał aktywny udział tworzeniu Strategii Rozwoju Oświaty Litewskiej w Polsce. Najbardziej znanym przedsięwzięciem ZLNwP jest coroczne organizowana konferencja nauczycieli w trakcie której są omawiane najważniejsze sprawy oświaty litewskiej oraz problemy nurtujące to środowisko.

Powstało też kilka fundacji, których celem jest pomoc finansowa w rozwoju aktywności instytucji litewskich w Polsce. Do chwili obecnej największy wkład w tej dziedzinie ma Funadacja im. bpa. A. Baranauskas w Sejnach, która organizuje działalność „Domu Litewskiego” w Sejnach i utworzyła pierwsze w Polsce niepubliczne przedszkole, szkołę podstawową i gimnazjum z litewskim językiem nauczania „Žiburys” w Sejnach.

Tak oto w dużym skrócie przedstawia się stopień zorganizowania społeczności litewskiej w Polsce.